Bond sinemalarının sayısız berbat karakteri, Rocky IV’ün Ivan Drago’su ve Iron Man 2’nin Ivan Vanko’su, birinci John Wick’ten Viggo Tarasov, A Good Day to Die Hard’dan Yuri Komarov, John Rambo sinemasının Yarbay Sergei Podovsky’si… Bir de daha yakın tarihten hepimizin âşık olduğu bir anti-hero karakter olarak Killing Eve’in Villanelle’i.
Amerika ve Avrupa üretimi sinemalarda ne kadar fazla Rus berbat karakterle karşılaştığını hiç fark ettin mi? Birebiri diğer bir millet için yapılsa ırkçılık aksisi önemli yansılar alınır ama bir Rus makus karakterle karşılaştığımızda çoğumuz yadırgamıyoruz. Sinemalarda makus olmak ve Rus olmak artık o kadar iç içe geçmiş hâlde.
Ruslar, Avrupa ve Amerika için her vakit bir tehditti. Lakin sinemalara yansıyacak kadar düşmanlaştırma Soğuk Savaş periyodunda başladı.
“Soğuk Savaş” dediğimizde 1947-1991 yılları ortasında dünyanın iki üstün gücü olan ABD ve Sovyetler Birliği arasındaki ideolojik ve siyasi tansiyondan bahsediyoruz.
Biri kapitalist, başkası ise sosyalist bedellerin devirlerindeki en büyük temsilcisi olan iki ülke, birbirleri ile direkt savaşmak yerine tesir edebildikleri diğer ülkeler üzerinden birbirleri ile dolaylı olarak bir rekabete girmişlerdi.
Bu devirde nükleer silahların yaygınlaşması, casusluk faaliyetleri, iki taraftan da ideolojik propagandaların tüm dünyaya yayılması üzere birçok taktik kullanılsa da sıcak bir çatışma yaşanmadı. Lakin iki ülke ortasındaki rekabet tüm dünya siyasetini belirledi.
1940’lar ve 50’ler, Amerika’nın ağır bir Sovyet ve komünizm tersi propagandaya giriştiği devirlerdi.
“Kızıl Tehlike” denilerek, komünist casusluk faaliyetlerine ve Ruslara dair önemli bir kaygı iklimi devlet eliyle yayıldı. Bu rüzgâr, Hollywood’a da ulaştı. “Amerikan Zıddı Faaliyetler Temsilciler Meclisi Komitesi” (HUAC), birçok sanayiyi olduğu üzere sinema ve televizyon dalını de rastgele bir komünist kontakları olup olmadığı konusunda yakın markaja aldı.
Bütün bu hükûmet baskısı altında, ülkeye bağlılığını ispatlamak isteyen Hollywood imalcileri, karakterleri hayli tek boyutlu olan Sovyet casusu karakterlere çokça yer verdiler, bu karakterleri düşmanlaştıran şiddet dolu sinemalar ürettiler.
Böylece Rus makûs karakter klişesi ortaya çıktı ve Hollywood’dan tüm dünyaya yayılan sinemalarla olağanlaştı.
Bu durum çok uzun yıllar sayısız sinemayla sürdü. Tıpkı yıllarda, sinemaya daha sanatsal bir yerden yaklaşan Hitchcock gibi değerli direktörlerin, bu klişeleştirmeye eleştirel yaklaşan değerli üretimleri da oldu.
Yine de ırkçılığın ve karakter stereotipleştirme ya da öteki bir ismiyle etiketlemenin bugünkü kadar tartışılmadığı vakitlerdi ve Rus berbat karakterler binlerce sinemada yer aldı.
Amerikalılar iyiyse Ruslar berbat olmalıydı.
Bu tıp etiketleme ve stereotipleştirmeler aslında her vakit toplumsal bir öyküye dayanır. Toplum tarafından dışlanan eş cinsel, siyahi vb. kümeler çoklukla başrol olmak yerine dar yahut makus kalıplara kolaylıkla sıkıştırılır.
Kimi vakit da direkt devlet eliyle, güncel siyasi ideolojiyi yaymak için yapılır. ABD için bu mevzuyu sinemalara yerleştirmek, öteki alanlardaki jeopolitik rekabetlere dayalı bu öneriyi izleyicinin kolaylıkla kabul etmesine de yardımcı oluyordu.
Sovyetler dağıldıktan sonra sinemalardaki Rus makus karakter sayısında gözle görülür bir düşüş yaşanmaya başladı.
Bu devirlerde dünya siyasetinde istikrarlar değişiyordu. Bilhassa 11 Eylül saldırıları sonrasında bu sefer Orta Doğulu berbat karakterlerin sayısında bir artış gözlendi.
Ama garip formda bu stereotipleştirmeler Rus bir makus karakter yazmaya nazaran çok daha çarçabuk ırkçılık tersi tepkiyle karşılaşıyordu.
Rus makus karakter yazmak için ise artık ne Soğuk Savaş ne de Amerikan propagandası ile alakadar olmanıza gerek vardı. Berbat karakter yazarken aklınıza birinci gelen şey, önemli ve soğuk halli bir Rus olması olabilirdi. Münasebetiyle Rus makus karakterler azalsa da bitmedi.
Kötü temsillerdeki düşüş durumu pek uzun sürmedi.
Putin’in aşırı sağcı siyasetlerinin yükselişi, Kırım’ın işgali ve bilhassa de Ukrayna’nın işgali ile birlikte Batı toplumlarında oldum muhtemel yerleşik olan Rus antipatisi yeniden yükseldi. Bu durum anında sinema dalına de yansıdı, bugün sinemalardaki Rus makûs karakterlerin oranı yeniden Soğuk Savaş devrine yaklaşmış durumda.
Ne yazık ki dünya çapında ırkçılığın tekrar yükseldiği bir periyottan geçiyoruz. Bu da tüm Rusya halkının, Putin ve politikaları ile bir tutulmasına yol açabiliyor. Fakat bunun hiçbir halk için bu türlü olmadığını, devlet ideolojisi ile bireyin apayrı şeyler olduğunu kendimize tekrar ve yine hatırlatmak, bu tıp stereotipleştirmelerin karşısında durmak gerek.
İlgili başka içeriklerimiz:
