İyi düşünülmüş bir kaçış planı ile hapishanelerden firar etmek mümkünken olağan ki bunun kimi kaideleri var. Pratiğe bakıldığında bu kaideler ile ek cezasız kaçmak da pek muhtemel görünmüyor.
Suç sayılmamasının altında yatan siyaset ile toplumun korunması arasındaki ince çizgide yer alan bu kanun, çelişkileri de beraberinde getiriyor. Adaletin sorgulanması gereken bir alanda, toplumun kolektif şuurunu de sarsan “hapishaneden kaçmak cürüm değil” kanun hususunun incelikleri neler?
Alman ceza hukukunun, saçma üzere görünse de cezaevinden kaçmayı hata saymamasının altında yatan sebep ne?
Alman ceza hukuku, “toplum ve bireyler bir bütün olarak korunmalı” niyeti üzerine kurulmuş bir hukuk sistemi. Büyük ölçüde değişmeden kalan bu hukuk sisteminde, hapishaneden kaçmak kabahat sayılmıyor.
Çünkü her insanın, hukukun bile hürmet duyması gereken bir özgürlük içgüdüsü vardır. Bu yüzden de hapishaneden kaçmak yani özgürlüğüne kavuşmayı istemek cezalandırılmaz.
Almanya’da özgürlüğe verilen kıymet, Filozof Immanuel Kant’ın insanlığa bakış açısıyla da örtüşüyor. Kant; insan onuru ve özgürlüğün gerçek temelinin, insanları hayvanlardan ayıran, akla dayalı hareket etme yeteneği olduğunu düşünüyordu. Bu ideoloji ile de Alman ceza hukuku, herkesin temelde özgür olmayı istediğini ve bu dilek ile uygulamaya geçebileceğini kabul eder.
Teoride mümkün olsa da pratikte hapishaneden kaçıp bundan ötürü ceza almamak biraz güç. Zira ceza almamak için uyulması gereken kimi şartlar var.
Alman kanunlarına nazaran şahıslara mahkûm olmalarını kabul etmemeleri durumunda hapishaneden kaçma seçeneği sunulsa da aslında iş o kadar da kolay değil. Evet, hapishaneden kaçmak mevcut cezalarına rastgele bir ek ceza uygulamasını getirmiyor fakat ilave ceza alabilecekleri kimi durumlar var.
Mahkûmlar hapishaneden kaçarken başka birinin de kaçmasına yardım etmemeli. Kaçma sırasında diğer birisinin yaralanmasına yol açarlarsa da ek ceza alıyorlar.
Bazı kısıtlamalar da var. Kaçmadan önce cezasının en az üçte ikisini çekmiş olmalı. Haksız yere mahkûm edilenler ise bu kurala tabi değil. Ayrıyeten yılda sadece üç sefer kaçma hakları bulunuyor.
Pratikte nasıl kaçılması gerekiyor?
Hapishaneden kaçmak isteyenlerin, giydikleri kıyafetlere dikkat etmesi gerekiyor. Şayet hapishane kıyafetleri ile kaçarlarsa bu bir hırsızlık hatası kabul ediliyor. Hırsızlık cezası almamak için kaçış esnasında sivil kıyafet giymek gerekiyor.
Demir parmaklıkların kesilmesi yahut tünel kazılması da ceza verilecek durumlardan kimileri. Devlet malına ziyan vermekten ek ceza bindiriliyor. Kaçarken rastgele bir yetkiliye de saldırmamak gerekiyor.
Yani pratikte kaçmak için aslında ya hapishane yetkililerinin tüm kapıları açık bırakması gerekiyor ya da hakikaten dâhiyane bir fikir lazım ki bu da ekseriyetle sinemalarda oluyor.
Hapishaneye dönünce işler o kadar da kolay olmuyor.
Kaçarken kural ihlali yapmayanlar, yakalandıkları ve cezaevine geri döndüklerinde ek ceza almasalar bile kimi sonuçlara katlanmak zorunda. Firar edenleri, cezaevlerinde daha katı şartlar bekliyor. Başka mahkûmlardan daha az ziyaret hakkı ve izolasyon yaptırımlardan kimileri. Ayrıyeten kaçakların erken tahliye üzere talihlerinin ihtimalleri de düşüyor.
Tabii ki bu ek cezaların uygulanması için kaçanların yakalanması gerekiyor. Kaçakların rastgele bir ziyan vermemesi ve süratlice yakalanması için özel ekipler bulunuyor. Yakalanma sürecindeki, tıbbi bakımdan avukat fiyatı ve seyahat masrafı üzere ek masraflar da kaçak tarafından karşılanıyor. Bu kural, kimileri için ise caydırıcı olabiliyor. Yani Michael Scofield üzere kaçmayı başarmak kadar sonrasında yakalanmamak da değerli.
Kaçmayı kabahat saymayan öteki ülkeler de var.
Türkiye, ABD üzere birçok ülkede, hapishaneden kaçmanın cezası olsa da Almanya üzere Avusturya, Belçika, Meksika, Hollanda ve İsveç’te de kaçmanın cezası bulunmuyor.
Suç olarak tanımayan ülkeler aslında özgürlük hakkı ile özgürlük arama hakkını tıpkı maddelere tabi tutmuyor ve başka olarak kabul ediyor. Örneğin Meksika Yüksek Mahkemesi yargıçlarından biri şöyle diyor: Her insanın içinde, temel özgürlük isteği kapalıdır. Münasebetiyle kaçmaya çalışmak hata olarak kabul edilemez.
Suç olmasa da kaçakların halk içinde kıymetli bir tehdit oluşturması da birçok kişinin reaksiyon gösterdiği bahislerden biri. Ayrıyeten eyalet hudutlarını yahut ülke hudutlarını geçen birisinin devlete vermiş olduğu mali yük de gayreti.
