Dijital dünyanın gerçek hayatımızın ayrılmaz bir modülü olduğu bugünlerde yavaş yavaş eski kağıt – kalem alışkanlığımızı bir kenara bırakıyoruz. Lakin biliyoruz ki bu klasik yazı sistemi olmasa insanlık bilgiyi aktaramaz ve bugünlere gelemezdi. Daha evvel buradaki yazımızda yazının öyküsünü anlatmıştık. Yazının ayrılmaz bir modülü olan kağıdın icadı ise bir o kadar enteresan bir öyküye sahip.
Günümüzden binlerce yıl evvel icat edilmesine karşın kağıdın mucidini biliyoruz. Zira resmi tarih yazıcıları bu bahiste epeyce hassas davranmışlar. Sürpriz değil, kağıt Çin’de icat edildi. Öykünün farklı kısmı ise bu icadın farklı medeniyetler tarafından geliştirilerek bugüne nasıl geldiği. Gelin kağıdı kim, ne vakit icat etti sorularını yanıtlayalım ve birinci kağıt nasıl üretildi yakından görelim.
Kağıt öncesi devir:
Basit fotoğraflar halinde bile olsa yazının icadı, kağıdın icadından çok daha eskiye dayanır. Pekala kağıt yoksa bu beşerler neye yazıp çiziyordu? Hepimizin bildiği üzere ilk yazılar mağara duvarlarına işlendi. Benzer periyotta hayvan kemikleri ve taşlar üzerine de yazı yazıldığı biliniyor.
Süreci biraz hızlandırdığımız vakit karşımıza üzerine yazı yazılmış ağaç kabukları, ipek kumaşlar, az da olsa işlenmiş ahşap, hayvan derisi ve hatta bambu çubuklar çıkıyor. Elbette tüm bu gereçler bulması güç ve değerli şeyler oldukları için alternatif bir usulün geliştirilmesi fazla uzun sürmedi.
Çin’de birinci kağıt ortaya çıkıyor:
- Ts’ai Lun
Milattan sonra 398 – 445 yılları ortasında yaşamış birinci tarihçilerden Çinli Fan Hua’ya nazaran birinci defa milattan sonra 105 yılında, Ts’ai Lun isimli bir saray vazifelisi Çin Doğu Han Hanedanlığı İmparatoru Hedi’ye yaptığı bir kağıdı sundu. Lakin Batı Çin ve Tibet’te bulunan arkeolojik bulgular, birinci kağıdın bu olaydan yüzlerce yıl evvel yapıldığını ortaya koyuyor.
Kağıda dair en eski kalıntılar, tarihi İpek Yolu üzerinde bulunan Dunhuang ve Hotan kentleri ile Tibet’te ortaya çıktı. Buluntular, milattan evvel 200’lü yılları işaret ediyordu. Bölgenin iklimi sayesinde bu kağıtlar binlerce yıl bozulmadan kalabilmiştir. Hatta kimilerinin üzerinde mürekkep bulunmuş ve mürekkebin icadının da bilinenden çok daha eski olduğuna karar verilmiştir.
Asya bölgesinde kağıt kullanımı yaygınlaşıyor:
Çinli kağıt üreticileri, kenevir liflerini ıslattılar ve tahminen saatlerce tokmaklarla döverek bir hamur haline getirdiler. Bambu çerçevelerin içine ihtimamla yayılan bu hamur kuruduğu vakit şahane bir kağıt haline geldi. Vakit içinde bu hamurun içine bambu ve dut başta olmak üzere pek çok farklı ağaç kabuğu da eklendi. Yapılan bu bitkisel kağıdı böceklerden korumak için saray rengi olan sarıya boyadılar. Uzun rulolar elde etmek için bu kağıtların birleştirildiği biliniyor.
Çin her vakit Asya’nın hakim güçlerinden biri olduğu için kağıt 500’lü yıllara kadar süratle bu kıtada yayıldı. Koreliler, mevcut kağıt hamuruna pirinç samanı ve deniz yosunu da eklediler. Kesin olmamakla birlikte 610 yılında Koreli Budist keşiş Don-Cho sayesinde kağıt evvel Japonya’ya, oradan Tibet ve Hindistan’a kadar yayıldı.
Arap dünyası kağıt ile tanışıyor:
Çin’in pek çok icadının dünyaya açıldığı ve Türklerin İslamiyet ile tanıştığı 751 yılında yapılan Talas Savaşı, kağıdın da dünyaya açıldığı birinci olaydır. Arap Abbasi İmparatorluğu ile Çinliler ortasında gerçekleştirilen bu savaşta Araplar, Çinlileri yenmiş ve Tou Houan üzere usta kağıt üreticilerini alarak ülkelerine getirmişlerdir.
Abbasi İmparatorluğu’nun hudutları o periyot İspanya, Portekiz, Kuzey Afrika ve Orta Asya’ya kadar uzandığı için bu yeni icat o günün medeniyet dünyasında süratle yayıldı. Abbasi dünyası bu yeni icat ile tanışmakla kalmadı, kısa mühlet içinde Semerkant, Şam, Kahire üzere kentler tam manasıyla kağıt üretim merkezi haline geldiler. İspanya’da birinci kağıt fabrikasının açılmasıyla birlikte Avrupalılar da kağıtla tanışmış oldu.
Kağıt, bugünkü biçimini alıyor:
1120 yılında İspanya’nın Valencia kentinde birinci defa bir kağıt fabrikası kuruldu. İspanya’da kurulan bu fabrika uzun yıllar tüm Avrupa kıtası için kağıt üretti. 15. yüzyılda İngiltere’de kağıt fabrikaları açılmaya başladı. İngiliz kağıt üreticileri, kolonilere de kağıt ürettikleri için oldukça karlı bir iş yapıyorlardı.
1690 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nin Pennsylvania eyaletinde birinci kağıt fabrikasının açılması ile birlikte kağıt kendi ihtilalini yaşadı. Avrupa’da yüzlerce yıl Çin tekniği ile üretilen kağıt, ABD fabrikalarında çok daha ucuz ve bol olan odunlarla yapılmaya başladı. Kısa vakit içinde geri dönüştürülebilir bir sisteme geçen fabrikalar, bugünün kağıtlarını üretmeye başladılar.
İnsanlık için en bedelli buluşlardan biri olan kağıdı kim, ne vakit icat etti sorusunu yanıtladık ve kağıdın dünden bugüne yaşanan kıssasından bahsettik. Kendi halinde bir saray görevlisinin icadının bugünün medeniyetini şekillendirmiş olması tarihin en şaşırtan gerçeklerinden bir tanesi. Niyetlerinizi yorumlarda paylaşabilirsiniz.
